Ahlak değişir mi?

Kişi yedisinde ne ise yetmişinde de aynı mıdır? Bir kişinin huylarını değiştirmesi, kötü bir huyundan kurtulması mümkün müdür?

Cevap:

Ahlak beşer müdahalesiyle değişebilir

Allah bazı şeyleri beşer müdahalesiyle değişemeyecek şekilde yaratmıştır. Bu sebeple, bu şeyleri değiştirmeye kalkmak faydasız ve hatta yanlıştır. Fakat O, ahlak gibi çoğu şeyi beşer müdahalesiyle değişebilecek şekilde yaratmıştır. [1]

İnsanın bu dünyadaki en önemli vazifelerinden biri ahlakını mükemmelleştirmesidir

İnsanın bu dünyaya gönderiliş gayesi mücadele ile tekemmüldür. Her insanda tüm huyların çekirdekleri bulunmaktadır. Ancak kimisinde güzel hasletlerin çekirdekleri daha ziyade kimilerinde ise daha az bulunabilir. Fakat Allah (cc) bu hasletlerin tümünü güzele çevirmeyi mümkün kılmıştır.
İnsanın vazifesi de olumsuz yönlerini mücadele ve azimle terbiye edip, güzel huylarını inkişaf ettirerek tekemmül etmek yani güzelahlakı kazanmaktır.

Ahlakın değişmesi mümkün olmasa idi, İslam dini bunun için çalışmayı emretmezdi

“Halk” kelimesi insanın bedenî yaratılışını ifade eder. Manevi yaratılış ise “hulk” kelimesi ile anlatılır. Ahlak “hulk” kelimesinin çoğuludur. Yani ahlak; “manevi yaratılışlar manzumesi” gibi bir anlam taşımaktadır. İnsan fiziksel yönüyle ebeveynine veya akrabalarına benzeyebildiği gibi ahlakî özellikleri ile de benzeyebilir. Fakat ahlak kalıtsal değildir. Değişebilir. Dolayısı ile bir insan; “Ne yapayım ben böyleyim, beni böyle kabul edin!” diyemez. Bu kötü ahlakta ısrar etmekten başka bir şey değildir. [2]

Bu meseleye dair İslam alimleri, yaratılıştan gelen iyi hasletlerin irade ve istekle huy haline getirilebileceğini, kötü huyların da sindirilebileceğini beyan ederler.

Ahlakın değişmesi ve ıslahı mümkün olmasaydı, buna çalışmak dinen de emredilmezdi. Çünkü dinde “teklif-i ma la yutak”, yani gücün yetmediğine mükellefiyet yoktur. Halbuki dinin insana yüklediği en önemli mükellefiyetlerden birisi, ahlakı güzelleştirmektir. Onun için Peygamber Efendimiz ahlakımızı güzelleştirmemizi buyurmuştur. [3]

Ahlakın değiştirilebileceği Kur’ân-ı Kerim’de açık bir şekilde bildirilmiştir

Kur’ân-ı Kerim’de ve Peygamber Efendimiz’in pek çok hadislerinde güzel ahlakın terbiye yolu ile kazanılabileceği vurgulanmıştır. Güzel hasletlerin insanı kurtuluşa erdireceği bildirilmiş ve insanlar bu güzel hasletleri kazanmaya teşvik edilmiştir. [4]

“Ki onu (o nefsini, günahlardan) temizleyen muhakkak kurtulmuştur! Onu isyanıyla örten ise, mutlaka hüsrana uğramıştır!” [5]

Nefsi temizleme tabiri;

Onu kirletecek küfür, cehalet, kötü duygular, yanlış inançlar, fena huylar gibi kötü şeylerden temizlemek. Temizleyip koruyarak iman, ilim, irfan, iyi, iyiliksever duygular, güzel, ilahi ahlak, takva özellikleriyle terbiye edip ilahi tecellilere nail olarak, çevresine zekat verecek, hayır ve bereket yayacak şekilde feyizlendirmektir ki, bu iki mana ile nefsi temizlemeye çalışmak, onu yaratanın bir hakkı olmak üzere insanın görevi ve yararı gereğidir. Onun için bu temizleme, bu işi yapması itibarıyla insana; sebep olması itibariyle mürşit ve öğretici durumda bulunan diğer şahsa; takdir edilmesi, başarılması ve yaratılması itibariyle Allah’a nispet olunur. [6]

“Ey Mümin! Hz. Allah, senin yaratılışını güzel kıldığı gibi, sen de ahlakını güzel kıl.” [7]

“Allah’ın, hılkatini (dış görünüşünü) ve huyunu güzelleştirmediği kişi ebediyen cehennemde kalacaktır.” [8]

Peygamber Efendimiz (asm) kötü ahlakı değiştirmek için gönderilmiştir

Peygamber Efendimiz’in (asm), Peygamber olarak gönderildiği toplum, kötü ahlakın her çeşidinin hüküm sürdüğü ve adet haline getirildiği inatçı bir toplumdur. Peygamber Efendimiz (asm) ahlaki çöküntü içindeki bu insanları, bütün zamanların en medeni insanları haline getirmiş, kötü ahlaklarını def edip yerine güzel ahlakı yerleştirmiş ve tüm dünyaya “Örnek bir toplum.” haline getirmiştir.

Resulullah (asm) buyuruyor ki:

“Ben ancak güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim.” [9]

Eğer ahlakın değişimi mümkün olmasaydı Peygamberlik müessesesinin, davetin ve irşadın manası olmazdı. [10]

İnsan kötü hasletlerin galip gelmemesi için nefsi ile mücadele etmelidir

Hz. Ömer (ra):

“İnsan da on (fıtri) ahlak vardır, bunlardan dokuzu iyidir, birisi kötü. Bu kötü (serbest kalırsa) diğerlerini de bozar.” demiştir. [11]

“Güzel ahlak ile mecbul olanlar cidden azdır. Kötü ahlak üzere mecbul olanlar ise, insanların çoğunluğunu teşkil eder. Zira insan tabiatına galebe çalan, şerdir. Bu sebeple eğer insan, fikrini, temyiz gücünü, haya duygusunu, korunma melekesini kullanmaksızın kendisini tabiatının akışına bırakıverecek olsa ona hayvani huylar galebe çalar. Zira insan fikir ve temyiz vasıflarıyla hayvanlardan ayrılır. Bunları kullanamazsa adetlerinde onlara iştirak eder, kuvve-i şeheviye (şehevi kuvvet) her çeşidi ile onu istila eder, haya uzaklaşır, yok olur.”

Aynı görüşü paylaşan Maverdi, akıl vs. ye güvenmeyip her daim nefsin tedibiyle uğraşmanın gereğine dikkat çektikten sonra şunu söyler:

“Zira edep tecrübe ile kazanılır!” [12]

Kaynakça:

[1] İmam Gazali / İhya-i Ulumi’d-Din

[2] Mehlika Yağmur / İrfan Mektebi

[3] İmam Gazali / İhya-i Ulumi’d-Din

[4] İbrahim Canan / Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi

[5] Şems, 9-10

[6] Elmalılı Hamdi Yazır / Hak Dini Kur’an Dili
[7] İmam Suyuti; Camiu’s-Sağir Ve Tercemesi / İyi (Güzel) Ahlak

[8] Taberani; Tergib ve Terhib / Güzel Ahlak

[9] İmam Suyuti; Camiu’s-Sağir Ve Tercemesi / İyi (Güzel) Kaynak: https://www.sorusorcevapbul.com - Ahlak değişir mi? Ahlak

[10] İbrahim Canan / Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi